Từ một cậu bé ở tỉnh Kompong Cham, một chú tiểu ở chùa, một cựu binh Khơme Đỏ, một chiến sĩ du kích lãng mạn..., Hun Sen trở thành bộ trưởng ngoại giao lúc 27 tuổi, thủ tướng năm 33 tuổi cho đến nay. Ông đã để lại dấu ấn của  riêng mình trên chính trường Campuchia trong gần ba thập kỷ qua. Ngồi lại với các nhà báo, Hun Sen nhớ lại những gì đã trải qua trong đời mình. 

HUN SEN

[size]
 
TT - Ngôi làng Tuol Krosang chưa bao giờ giống như thế trước đây. Một xóm ít được biết đến nằm gần thành phố Takhmau (tỉnh Kandal), quê hương của những nông dân trồng lúa. Khi Hun Sen trở về ngôi nhà của ông khoảng đầu năm 1989, xóm nhỏ ấy đã bị mất đi sự yên tĩnh. Họ biết người hàng xóm Hun Sen đã lại về.
Chăm chú ngắm nhìn ông với vẻ tò mò, họ biết bây giờ ông đã là nhà lãnh đạo và rất biết ơn ông đã tham gia giải phóng cho họ khỏi bọn Khơme Đỏ diệt chủng, những kẻ đã bỏ dân chết đói, tra tấn và giết khoảng 1,7 triệu người Campuchia vào giữa thập niên 1970.
Cậu bé bướng bỉnh
Vào nửa đêm dưới ánh trăng rằm của ngày thứ ba 5-8-1952, Hun Sen chào đời. Hun Sen kể: “Theo sự tin tưởng của người Campuchia, những trẻ được sinh vào năm Thìn, nhất là vào ngày thứ ba thì rất bướng bỉnh”. Trong cuộc đời sau này, tính cứng cỏi cũng như kiên cường của ông đã chứng tỏ sự chính xác về niềm tin của những người Khơme cao tuổi. Ông được sinh ra ở xã Peam Koh Snar, huyện Stung Trang, tỉnh Kompong Cham trên bờ đông tại khúc quanh của sông Mekong. Mẹ ông sinh ông tại nhà, chứ không phải ở bệnh viện. Bà ngoại ông là một bà đỡ, đã đỡ cho tất cả con cháu trong dòng họ.
Tỉnh này là vựa lúa của miền quê rất nghèo và đâu cũng có sông nước. Ông lội bì bõm qua các con đường quê vào mùa mưa khi làng bị lụt. Người dân ở đó sống nhờ vào dòng sông Mekong hoặc làm ruộng để kiếm sống. Gia đình ông sống trong một ngôi nhà bên trong không có vách ngăn theo kiểu thường thấy của người Khơme: nhà sàn làm bằng gỗ và trong nhà dành ra ba nơi - hai gian trống để sinh hoạt và một gian để nấu nướng.
 
[/size]

Thủ tướng Hun Sen chèo thuyền thăm làng Koh Tmey, huyện Saang, tỉnh Kandal năm 1995

[size]
Vào năm 1945, khi quân Nhật chiếm tất cả đồn bót chỉ huy ở Campuchia sau khi xâm chiếm Đông Dương năm 1941, cha của Hun Sen, Hun Neang, là một nhà sư tại chùa Unalong ở tỉnh Kompong Cham và mẹ, Dee Yon, là một người nội trợ. Hun Neang là học trò của một nhà tu đạo hạnh tên Samdech Chunnat. Sau khi Hun Neang cởi áo cà sa, ông gia nhập phong trào Issarak để đấu tranh giải phóng đất nước khỏi chế độ cai trị của thực dân Pháp. Mẹ Hun Sen không biết đọc biết viết nhưng bà tính toán giỏi. Bà không biết viết gì ngoài chính tên mình, tên chồng và tên sáu đứa con.
 
Sống giữa cảnh nghèo túng và ốm đau, Hun Sen đã học được mưu mẹo để sống sót. Ông nói: “Tôi không học xong trung học, nhưng sau này tôi đã hoàn tất được chương trình học bằng cách tiếp tục học thêm một buổi, tôi rất thích nghiên cứu học hỏi”. Thậm chí mới là một thanh niên mà ông đã có đầu óc chính trị sắc sảo. Bản năng này đã phát triển sớm, thậm chí còn sớm hơn thế vì sự lan rộng tình trạng bất công về xã hội và kinh tế trong xã hội Campuchia.
Chỉ là một cậu bé mà ông đã biết để ý và ngưỡng mộ vị quốc trưởng, hoàng thân Norodom Sihanouk, nhưng ông không thích quan tham và các thành viên trong Quốc hội.
Ông nói: “Những người này chưa bao giờ đến làng xã tiếp xúc với dân, cũng chẳng giữ những lời đã hứa trong các cuộc vận động tranh cử”. Lúc còn đi học ông muốn khi lớn lên sẽ trở thành một giáo viên. Nhưng sau khi ông gia nhập Mặt trận Giải phóng dân tộc được Sihanouk lãnh đạo vào năm 1970, ông lại muốn trở thành một phi công. Ông nói: “Khát vọng và ước mơ của tôi đã không còn nữa vì chiến tranh và chế độ diệt chủng. Các biến cố chính trị đã làm thay đổi các ước vọng của tôi, đã đẩy tôi vào hoạt động chính trị, điều mà tôi không muốn làm. Tôi đã trải qua một cuộc sống gian khổ, đầy những thương tâm và nỗi đau phải chia cách do cuộc sống xa cha mẹ từ khi còn tấm bé”.
Chú tiểu ở chùa
 
[/size]

Thủ tướng Hun Sen nhận mũ do dân làng tặng khi về thăm tỉnh Prey Veng năm 1995

[size]
Hun Sen đã trải qua sáu năm học ở Trường tiểu học Peam Koh Snar tại xã. Không có trường trung học ở xã, chẳng còn chọn lựa nào khác cha mẹ gửi ông lên Phnom Penh học tại Trường Lycée Indra Dhevi vào năm 1965. Đứng trên cầu tàu lộng gió, bấy giờ Hun Sen được 13 tuổi, ôm chầm lấy mẹ và chào tạm biệt với cảm xúc nôn nao.
 
May mắn là việc học hành ở Trường Lycée Indra Dhevi không tốn kém bao nhiêu. Một ngày của cậu bé ở chùa Naga Vann bắt đầu lúc 5 giờ sáng, trừ những kỳ thi cậu và các cậu bé khác ở chùa phải thức dậy lúc 4 giờ. Trước tiên, cậu phải nấu cháo cho các sư, rồi sau đó học bài. Đôi khi cậu vừa học bài vừa khuấy nồi cháo vì thời gian rất quý. Sau đó cậu quét sân chùa, nơi hai cây đại thụ thường xuyên rụng lá và hoa.
Cậu đi bộ tới trường lúc 6 giờ 30, mang theo vài hũ đựng gạo và rời khỏi trường sớm vào những ngày đến lượt cậu khất thực ở các phố cho các sư. Lúc đó, ở Campuchia cảnh nghèo diễn ra khắp nơi buộc hàng ngàn đứa trẻ phải xa gia đình và tìm đến các chùa ở thủ đô để kéo dài cuộc sống lủi thủi đơn côi. Hun Sen kể vào đầu năm 1998 khi ông nhìn lại thời thơ ấu của mình: “Lúc bấy giờ tôi quyết định xây dựng thêm nhiều trường - hơn bất cứ người Campuchia nào đã làm, vì tôi không muốn trẻ em của chúng tôi phải chịu cùng số phận như tôi”.
Hun Sen thôi học ở Trường Lycée Indra Dhevi vào năm 1969 và ra đi trước kỳ thi tốt nghiệp trung học. Ông nói: “Tôi đã ra đi vì các chuyện xảy ra trong chùa. Các nhân viên mật thám của Sihanouk đã vào chùa bố ráp những người bị tình nghi có quan điểm chống Sihanouk vào năm 1967 đến 1969”.
Hun Sen kể: “Neu Kean, một trong các anh em họ của tôi, đã bị bắt và tôi sợ rồi mình cũng phải rời khỏi chùa. Tôi đã phải ra đi nhưng lúc nào cũng muốn trở lại chùa. Vào tháng giêng năm 1970, anh họ tôi được thả ra khỏi tù, tôi có ý định trở lại chùa. Nhưng cuộc đảo chính xảy ra ngày 18-3-1970 (Sihanouk đã bị lật đổ) và tôi không còn quay trở lại đó nữa”.
Cuộc đảo chính do tướng Lon Nol chỉ huy đã làm dang dở việc học của ông. Tất cả sự yêu mến và sự dạy dỗ về đạo Phật của ông đã phải tạm gác lại để mưu cầu sự nghiệp chính trị. Hun Sen lèn vào cái túi nhỏ một vài áo sơmi, một đôi giày cũ và đến trình diện tại một căn cứ trong rừng. Ông trở thành du kích quân.
HARISH & JULIE MEHTA
(LÊ MINH CẨN dịch)[/size]

TT - Hun Sen lèn vào cái túi nhỏ vài cái áo sơmi một đôi giày cũ và đến trình diện tại một căn cứ trong rừng để gia nhập tổ chức du kích, một phong trào kháng chiến có tiếng vang lớn do Sihanouk khởi xướng sau khi ông bị lật đổ trong cuộc đảo chính vào tháng 3-1970.

Phong trào chiến đấu, chính thức được biết tên là Mặt trận đoàn kết dân tộc Campuchia (FUNK), được những người Campuchia yêu nước gia nhập, họ sống trong rừng và tiến hành cuộc chiến chống lại những người lãnh đạo phe đảo chính do tướng Lon Nol chỉ huy.
 

Những người lính Khơme Đỏ

[size]
 
Quân sư
Không một đồng xu dính túi và căm giận, cậu đã đủ trưởng thành để chọn lựa một cách chín chắn. Cậu đã 18 tuổi. Người thanh niên ấy muốn phá đổ chế độ Lon Nol đã lật đổ Sihanouk. Cậu đã gia nhập tổ chức du kích vào ngày 14-4-1970 và được các đồng chí du kích rất quý mến, không đến một tháng sau khi Sihanouk bị truất quyền. Ngay bấy giờ cậu đã có một cuộc sống mới trong rừng - là một thành viên của tổ chức du kích. Nhưng cậu đã không biết Pol Pot và quân “Khơme Đỏ” của ông ta, như Sihanouk đã gọi như vậy, và Khơme Đỏ cũng là một bộ phận của quân du kích.
Khi trung thành phục vụ cho tổ chức này, Hun Sen đã bắt đầu nhận ra nó nằm dưới quyền kiểm soát hoàn toàn của Khơme Đỏ. Không bị nao núng với những điều lệ kỳ quái của Khơme Đỏ, sự nghi ngờ bệnh hoạn của họ đối với người dân Campuchia và sự khắt khe của họ, Hun Sen tích cực hoạt động, rèn luyện chăm chỉ và nhanh chóng leo lên các cấp bậc cao hơn.
Hun Sen cho biết: “Không có nhiều người từ thành phố hoặc từ các nơi có văn hóa cao gia nhập du kích. Thế nên, trong tổ chức du kích ấy tôi được gọi là lo kru”. Mặc dù là một trong những người lính trẻ nhất nhóm nhưng Hun Sen vẫn được gọi là lo kru, có nghĩa là thầy hoặc quân sư. Hun Sen nhanh chóng có được sự quý trọng của đồng đội trong vùng bí mật. Hun Sen đã thu hút được sự chú ý của các cấp lãnh đạo mình, họ đã thấy chàng trai này dành nhiều thời gian dạy những lính du kích thất học và kết bạn với họ.
Trong rừng sâu mịt mù, thời gian càng làm cho Hun Sen cảm thấy trầm lặng. Hun Sen dành nhiều thời gian những lúc như thế để suy tư về tương lai gia đình và đất nước. Hun Sen lo ngại về những sự chia rẽ sâu sắc trong xã hội. Sau khi Sihanouk bị lật đổ, cả Khơme Xanh và Trắng đều hợp tác với Lon Nol. Hun Sen bị bối rối bởi các sự chia rẽ rõ nét này đang vốn xé nát bên trong xã hội Campuchia. Hưởng ứng lời kêu gọi nhân dân của Sihanouk, ban đầu Hun Sen đã gia nhập Khơme Hồng trong những năm ở Phnom Penh.
Hồi tưởng về quá khứ, Hun Sen nói: “Trong số tất cả các phe phái này tôi ghét nhất Khơme Đỏ. Nhưng Sihanouk ủng hộ Khơme Đỏ. Vào thời kỳ đó, họ (những người lãnh đạo du kích) không nói đến lực lượng của Sihanouk được Khơme Đỏ lãnh đạo. Họ chỉ nói rằng phong trào toàn diện được các lực lượng theo Sihanouk lãnh đạo. Vào thời gian đó, chúng tôi không có sự chọn lựa. Chúng tôi là “con tin” của chiến tranh. Nếu không gia nhập phía Sihanouk thì tôi sẽ phải đi lính Lon Nol”.
Bản năng chính trị của Hun Sen ngay ban đầu đã chính xác. Sau này khi cuộc đổ máu bắt đầu, Hun Sen hiểu được lực lượng của người theo Sihanouk thật ra được Khơme Đỏ chỉ đạo. Hun Sen đã bị sốc bởi hành động hung ác của họ. Hun Sen biết mình đi theo họ là phạm một sai lầm lớn.
Cuộc sống bị đe dọa
 
[/size]

Hun Sen và Bun Rany tại Siem Reap năm 1996

[size]
 
Sự xa cách gia đình khiến Hun Sen khao khát có được sự yêu thương và chăm sóc. Tình cảm lãng mạn ở người thanh niên xa gia đình ấy đã trở nên mãnh liệt, ngay cả ở nơi ẩn náu. Nhưng Khơme Đỏ không tán thành chuyện theo đuổi tình cảm lãng mạn. Những người du kích trẻ bị cấm nảy nở quan hệ tình cảm với người khác phái. Hun Sen không nảy nở quan hệ tình cảm nào sâu đậm cho tới khi gặp Bun Rany. Cô là giám đốc một bệnh viện của Khơme Đỏ nằm cách chiến tuyến chống lại lực lượng của Lon Nol khoảng 50km. Các thương bệnh binh dưới quyền chỉ huy của Hun Sen đều được đưa về đó chữa trị.
Hun Sen và Bun Rany hoàn toàn chưa nghĩ đến chuyện đám cưới vì cảnh tăm tối đang tiếp tục diễn ra. Những người lính của Hun Sen muốn họ sẽ cưới nhau vào ngày nào đó khi chiến tranh kết thúc. Khi Hun Sen gửi đơn xin tổ chức cho phép cưới Bun Rany, Hun Sen đã được 22 tuổi. Các cán bộ chỉ huy đánh giá cao khả năng của Hun Sen và để chiều theo nguyện vọng, họ không từ chối yêu cầu của Hun Sen ngay.
Nhưng họ tìm cách dàn xếp cho êm. Họ yêu cầu Hun Sen chờ cho tới khi Phnom Penh được giải phóng. Một ngày trước khi Khơme Đỏ chiếm được Phnom Penh, Hun Sen đã bị thương vào mắt trái và bị mù mất một mắt do miểng pháo đâm vào ở Kompong Cham vào ngày 16-4-1975. Sau đó Hun Sen được gắn mắt giả tại một bệnh viện ở tỉnh Kompong Cham. Lễ cưới được diễn ra.
Các rắc rối của đôi vợ chồng mới cưới bắt đầu xảy ra. Nếu đám cưới là một cơn ác mộng thì tuần trăng mật không chỉ là thảm họa mau qua. Khi Bun Rany sinh em bé, đứa bé qua đời, nhưng chính quyền không cho Hun Sen đến phòng sinh. Cô khóc: “Tôi thật sự không biết làm sao điều đó có thể xảy ra vì cô đỡ đã được đào tạo cùng với tôi. Cô ta đã để rơi đứa con trai nhỏ bé đó và đầu nó đập vào cạnh giường. Đứa bé máu chảy ra đầm đìa rồi chết. Nhưng bệnh án được ghi lại hoàn toàn khác - nó cho biết đứa bé đã bị chết trong bụng, thậm chí chết trước khi sinh. Ngay cả khi đứa bé chết họ còn không cho phép Hun Sen đến thăm tôi. Đứa con đầu lòng của chúng tôi và cha nó đã bị chia cắt, không bao giờ gặp nhau”. Hun Sen cho điều đó là một trong những thảm kịch lớn nhất trong cuộc đời mình. Ông kể: “Cán bộ chỉ huy của tôi không cho phép tôi chôn cất đứa con hoặc chăm sóc vợ tôi. Họ ép tôi phải đi công tác xa hơn. Cho tới nay tôi vẫn chưa biết đứa con của tôi được chôn ở đâu”.
Sự mất mát đứa con đầu lòng đã khiến Bun Rany nhận ra chính ủy Angkar không còn nhân tính. Sự kiện nào đã gieo mối bất mãn và khiến cô muốn rời bỏ Khơme Đỏ? Cô nói: “Chúng tôi còn biết được một số người tốt - các cán bộ chỉ huy cấp bậc cao hơn chồng tôi - được đưa đi đào tạo và đã không trở về. Mặc dù thế, chúng tôi phải mất một thời gian lâu mới đánh giá hết những gì thật sự đang xảy ra. Chỉ vài tháng sau, khi càng nhiều người được cử đi đào tạo không trở về và khi điều này bắt đầu xảy ra rất thường xuyên, chúng tôi đã hiểu được cuộc sống của mình cũng có thể đang bị đe dọa nghiêm trọng”.
Khi mang thai đứa con thứ hai vào tháng 6-1977, Hun Sen phải rời xa cô để chỉ huy lực lượng Khơme Đỏ. Cô đang có mang con trai lớn nhất, Hun Manet, người sau này học tiếp ở Học viện Quân sự Westpoint. Nhưng không có đủ thức ăn cho mẹ lẫn con. Họ phải sống nhờ vào bắp. Hun Sen bắt đầu suy nghĩ những rắc rối của cá nhân mình không chỉ là một sự đấu tranh để đoàn tụ vợ con mà còn cho sự hợp nhất của một dân tộc vốn bị chia rẽ. Hun Sen nói: “Nếu không tiến hành đấu tranh thì gia đình tôi không sống sót và dân tộc tôi cũng sẽ không tồn tại. Những khó khăn chúng tôi phải đương đầu đã làm chúng tôi tin vào giá trị của sự nghiệp giải phóng dân tộc”.
HARISH & JULIE MEHTA
(LÊ MINH CẨN dịch)[/size]

TT - Vị trí đầu tiên của Hun Sen trong lực lượng vũ trang cách mạng Khơme Đỏ là nhiệm vụ của một chiến sĩ “chiến đấu chống lại sự xâm lăng của đế quốc”. Cuộc thử lửa đầu tiên sau khi được huấn luyện chỉ trong hai tuần là Hun Sen được lệnh đi chiến đấu chống lại quân Mỹ và quân miền Nam Việt Nam xâm nhập huyện Snoul của Campuchia ở tỉnh Kratie vào ngày 1-5-1970.

Trong một trận chiến đấu bất ngờ, Hun Sen đã giáp mặt với quân Mỹ. Kết quả thì dễ dàng có thể biết trước. Hun Sen kể: “Trận đánh ở Snoul đã làm kiệt quệ đoàn quân của tôi nhanh đến nỗi mình đang là trung đội trưởng đã trở thành tiểu đội trưởng của một toán nhỏ. Sau đó chúng tôi được sáp nhập vào một đơn vị khác và tôi lại trở thành trung đội trưởng”.
 

Những người lính Khơme Đỏ mặt còn búng ra sữa - Ảnh tư liệu

[size]
 
Bí mật chống lại Khơme Đỏ
[/size]

Sau này, bóng đen đã làm hoen ố sự nghiệp của Hun Sen là chuyện phỏng đoán về những năm ông còn là một chỉ huy Khơme Đỏ, cho là ông đã thực hiện các chỉ thị của cấp trên giết những người Campuchia vô tội. Phản ứng lại với thắc mắc là liệu bàn tay của ông có vấy máu người vô tội hay không, ông nói: “Tốt hơn không nên hỏi tôi mà hãy hỏi những người sống trong các vùng đó. Tôi không muốn trả lời các luận điệu này, nhưng dân chúng biết sự thật. Dân chúng ở các khu vực đó chỉ trích Sihanouk, nhưng không chỉ trích Hun Sen. Họ ủng hộ Hun Sen. Có lẽ nào người dân yêu thương kẻ đã tiến hành các vụ thảm sát? Dân chúng vẫn còn nhớ thời gian tôi ở các vùng đó. Xin hãy đến các khu vực đó để chính quý vị điều tra”. Một cuộc điều tra độc lập về tội diệt chủng được Bộ Ngoại giao Mỹ tài trợ và được các nhà nghiên cứu của đại học Yale tiến hành đã không tìm ra được bằng chứng cho thấy Hun Sen có dính líu đến các vụ thảm sát.

[size]
 
Sau đó chỉ huy trưởng cử Hun Sen đi học ở một trường đặc công ở trong rừng. Sau một năm, Hun Sen tốt nghiệp và được chỉ định làm đại đội trưởng phụ trách hơn 130 lính. Hun Sen cũng là một người huấn luyện, dạy chiến sĩ xem bản đồ, sử dụng la bàn và ống nhòm. Chính ủy Angkar dành các công việc như vậy cho những người tốt nghiệp trung học. Là một cán bộ quân đội, Hun Sen không cần phải phát triển các mối liên hệ với các cán bộ chính ủy. Hun Sen chưa bao giờ gặp Pol Pot, Nuon Chea hoặc Khieu Samphan.
Nhưng Hun Sen đã gặp Ieng Sary vào cuối năm 1972, khi Sary đến vùng đã được giải phóng. Sary làm đại diện ngoại giao đặc biệt ở nước ngoài của Sihanouk. Vào thời điểm này Hun Sen được đào tạo ở trường chỉ huy cao cấp, nơi các sĩ quan trẻ được chuẩn bị để trở thành chỉ huy trưởng tiểu đoàn và trung đoàn. Suốt thời gian trong hàng ngũ Khơme Đỏ, Hun Sen đã được cử đi học ở các trường quân sự nhiều lần. Rõ ràng lực lượng này đã có các dự tính quan trọng đối với Hun Sen.
Cùng lúc đó, Hun Sen cảm thấy lúc nào cũng bị hàng ngàn con mắt của chính ủy Angkar theo dõi. Hun Sen nói: “Tôi đã trở thành kẻ thù của Angkar, vì vậy vợ tôi phải bị giam giữ”. Bằng cách hết sức lén lút, Hun Sen bắt đầu bí mật chống lại Khơme Đỏ. Vào năm 1974, Hun Sen đã được đề bạt lên cấp chỉ huy trưởng một tiểu đoàn bộ binh 500 lính. Sau khi bị thương trong một vài trận chống lại lực lượng của Lon Nol, chàng trai 22 tuổi này được chỉ định làm chỉ huy trưởng trung đoàn với hơn 2.000 quân. Các chức vụ chính thức là: trưởng ban tham mưu trung đoàn đặc công từ năm 1975 và phó tham mưu trưởng trung đoàn đặc công từ năm 1977. Hun Sen nói: “Tôi đã dùng lực lượng này làm công cụ để đấu tranh trước hết chống lại Lon Nol và sau đó chống lại Khơme Đỏ”.
Tại sao Hun Sen và hàng ngàn thanh niên vẫn tiếp tục phục vụ Khơme Đỏ dù họ đã không còn ưa phe cánh này? Hun Sen cho biết: “Nhưng chúng tôi có thể đi đâu. Chúng tôi là những con tin của chiến tranh. Tôi căm ghét Khơme Đỏ. Các cảm nghĩ chống Khơme Đỏ của tôi đã xuất hiện khi Sihanouk còn cầm quyền. Nhưng tôi đã gia nhập du kích vì hai lý do: Thứ nhất, làm sao tôi có thể đứng yên khi Mỹ đổ quân vào và giội bom xuống Campuchia? Đó là một sự xâm lược của ngoại bang vào một đất nước yên bình”. Lý do thứ hai, Hun Sen nói là lời kêu gọi không thể cưỡng lại được của Sihanouk, một nhà lãnh đạo có sức lôi cuốn quần chúng. Thanh niên lớp lớp lũ lượt gia nhập du kích để bảo đảm Sihanouk được trở lại cai trị. Hun Sen đã giao số phận mình cho Khơme Đỏ mà không hay biết.
Rời bỏ
[/size]

Thủ tướng Hun Sen gặp những người dân theo Khơme đỏ vừa tái hòa nhập cộng đồng ở Pailin năm 1996 - Ảnh tư liệu

[size]
 
Nhưng Hun Sen không thể ở được nơi ấy nữa. Chàng trai đã ngày càng ghê sợ những hành động dã man của Khơme Đỏ và bắt đầu nghĩ cách trốn thoát. Khi bắt đầu chống lại Khơme Đỏ, Hun Sen đóng quân ở vùng phía đông của sông Mekong. Hun Sen quyết định rời bỏ Khơme Đỏ khi hơn 10 người chú bác và cháu trai bị Khơme Đỏ giết. Kế hoạch dựng lên một mạng lưới bí mật được tiến hành nhanh khi Hun Sen được đưa vào một bệnh viện tiền phương, nơi ông có nhiều thời gian hơn để mưu tính các bước hoạt động của mình. Nhưng mạng lưới ấy đã bị sụp đổ khi trong số các thành viên thì tám người đã bị bắt. Hun Sen kể: “Sau đó chúng tôi quyết định chọn một đường lối khác. Chúng tôi không còn hoạt động bí mật nữa”.
Vào một ngày cuối năm 1976, Hun Sen nhận lệnh chuẩn bị lực lượng sẵn sàng vào 2 giờ sáng. Hun Sen đoán mình sẽ được chỉ thị tấn công quân VN vì đang đóng quân không xa biên giới với VN. Lúc 11 giờ, Hun Sen được cho biết sẽ có lệnh đi tiêu diệt một cuộc nổi dậy của cộng đồng Hồi giáo ở Kroch Chhmar. Pol Pot lo ngại những người theo đạo Hồi sẽ kiên quyết và đoàn kết thành một cộng đồng; và ông ta biết họ phản đối các chính sách cực đoan của ông ta vì đã gây ra cảnh chết đói, bệnh tật và chết chóc tràn lan. Hun Sen nhớ lại: “Tôi từ chối mệnh lệnh đó bằng cách viện cớ mình phải trở lại bệnh viện vào ngày hôm sau. Tôi quay lại bệnh viện và các lực lượng của tôi không bị đưa đi tấn công những người theo đạo Hồi”.
Hai tháng trước khi ra viện, Hun Sen đã nhận lệnh tấn công quân VN trên ba phòng tuyến dọc theo biên giới kéo dài 30km giữa Campuchia - VN. Hun Sen kể: “Tôi chỉ huy một tiểu đoàn, còn một tiểu đoàn do Heng Samrin chỉ huy. Tôi đã trì hoãn cuộc giao chiến ấy cho tới khi trốn thoát. Chúng tôi lấy cớ là mình không thể tấn công vì thiếu thông tin quân báo”.
Khi ấy Hun Sen bị buộc phải tấn công quân VN vào năm 1977 với ý đồ dời các cột mốc biên giới lấn sang lãnh thổ của VN. Cuối cùng, Hun Sen đã tiến hành một cuộc xâm nhập nhỏ qua biên giới để làm bằng chứng đã thực hiện nhằm thỏa mãn mệnh lệnh cấp trên đó. “Tôi chỉ dời một cột mốc biên giới vào VN khoảng 200m. Đây là nơi lực lượng của tôi và lực lượng của VN tấn công nhau”, Hun Sen nhớ lại.
Các cuộc giao tranh nhỏ đó đã tạo cho Hun Sen cơ hội bằng vàng để trốn sang VN. Tình thế Hun Sen không còn có thể ở lại Campuchia. Chắc chắn ông sẽ bị Pol Pot bắt giết. Lúc 2g sáng 20-6-1977, Hun Sen quyết định vượt biên giới sang VN.
HARISH & JULIE MEHTA
LÊ MINH CẩN dịch[/size]

Tội ác diệt chủng thời Khơme Đỏ: những hố chôn người

TT - Hun Sen và bốn người lính - Nhek Huon, Nuch Than, San Sanh và Paor Ean - lẩm bẩm khấn vái và bắt đầu đoạn đường dài vất vả của mình sang VN lúc 9 giờ tối 20-6-1977. Khi họ vượt qua biên giới VN thì đồng hồ của Hun Sen chỉ đúng 2 giờ sáng. Điểm băng ngang của họ ở phía Campuchia là Koh Thmar, một ngôi làng nhỏ, là một phần của xã Tunloung ở huyện Memot trong tỉnh Kompong Cham, và nằm ngay phía trước huyện biên giới Lộc Ninh thuộc tỉnh Sông Bé.

Tù nhân
Lúc 2 giờ chiều, họ đến một ngôi làng VN, cách biên giới khoảng 20km. Họ gặp phải một nhóm công nhân VN làm cho nông trường cao su đang trên đường về nhà. Hun Sen tiến đến gần họ và biết được họ có thể nói một chút tiếng Campuchia. Các công nhân cao su dẫn năm người Campuchia tới văn phòng ủy ban xã. Sau ít phút, khoảng 20 chiến sĩ thuộc lực lượng dân quân tự vệ có trang bị súng trường đến hiện trường.
Những người điều tra liên tục tấn công Hun Sen hàng loạt câu hỏi. Họ dễ nổi cáu khi không khai thác được. Các câu hỏi luôn được lặp đi lặp lại: Tên thật của anh là gì? Anh thuộc trung đoàn Khơme Đỏ nào? Nó đồn trú ở đâu? Tại sao anh sang VN? Có phải anh đang do thám cho Pol Pot không? Sau hàng mấy giờ thăm dò chẳng thu lượm được gì, họ bắt đầu tin Hun Sen không còn trung thành với Khơme Đỏ.
Ngay sau cuộc điều tra, năm người Campuchia được đưa lên một chiếc xe tải GMC chở đi khỏi Làng Xinh tới huyện Lộc Ninh. Sau bữa cơm, Hun Sen được tách ra khỏi bốn người kia và lại bị thẩm vấn. Dù còn có vẻ nghi ngờ, nhưng người cán bộ VN này đã chấp nhận rằng Hun Sen có cấp bậc chỉ huy cao.
Hun Sen đã bị giam ở Sông Bé 22 ngày cho tới khi đổ bệnh sốt rét nặng. Được chuyển vào bệnh viện là điều may mắn bất ngờ. Hun Sen được cho các khẩu phần ăn ngon hơn nhiều, vì lúc bấy giờ phía VN chấp nhận cấp bậc của Hun Sen là trung tá. Hun Sen vẫn lo ngay ngáy không yên. Liệu cứ bị cầm tù mãi chăng? Hay liệu họ có bị trả về cho Pol Pot để rồi bị phanh thây không? Tin đào ngũ của Hun Sen nhanh chóng tới tai các chính ủy Angkar. Khi ấy họ biết Hun Sen đã trốn sang VN, họ trả đũa bằng cách buộc Bun Rany phải lao động chân tay cực nhọc. Cô bị bắt phải đi đốn hạ các cây to và khai hoang đất.

Nhiều thanh niên VN đã viết đơn bằng máu tình nguyện ra tiền tuyến chống lại quân Khơme Đỏ tiến công tàn sát dã man bà con ở biên giới VN năm 1977

 
Sau khi trải qua 22 ngày trong tù ở Sông Bé, Hun Sen còn bị giam thêm ba tháng nữa ở tỉnh này. Rồi sau đó xin được tị nạn chính trị. Năm người Campuchia ấy được di chuyển tới một trại giam khác trong khi vấn đề xin tị nạn chính trị đang được cứu xét. Sau hàng tháng sống trong bồn chồn lo lắng, cuối cùng Hun Sen đã vượt qua được.
Hun Sen kể: “Lúc ấy tôi thường hay bị bệnh phải nhập viện. Tôi là người trẻ nhất được phép ở tầng bốn của bệnh viện vốn được dành cho các tướng lĩnh. Tôi đã phải cải trang thành một người Lào”. Tại bệnh viện, gần như tất cả mọi người đều không tin một người trẻ như thế có thể là một sĩ quan cấp cao. Các bạn bè VN gọi Hun Sen bằng danh tánh mới vì thế Hun Sen không gây ra sự chú ý hoặc tăng thêm sự nghi ngờ.
Hun Sen kể: “Họ đặt cho tôi cái tên là Mãi Phúc (có nghĩa là hạnh phúc mãi), 26 tuổi, cán bộ cao cấp quân khu X. Chẳng ai biết quân khu X ở đâu. Những người trong bệnh viện có điều nghi ngờ, vì bình thường ở VN chỉ những người 60 tuổi trở lên mới có thể được xem là cán bộ cao cấp. Những người ở tầng 4 biết cấp bậc của tôi, nhưng khi tôi được đưa tới phòng chụp X quang, ở đó họ thắc mắc “Cán bộ cao cấp sao chỉ mới 26 tuổi, ông ta ở đâu đến?’”.
“Cơ hội vàng” cho Hun Sen
Trong thời gian tị nạn chính trị, Hun Sen đã được tạo cơ hội gặp các sĩ quan quân đội cao cấp tại TP.HCM. Họ nói chuyện trung thực và Hun Sen đã thẳng thắn cởi mở ý định tìm kiếm sự giúp đỡ. Hun Sen đã được chấp nhận nơi xin tị nạn, nhưng Chính phủ VN từ chối ủng hộ quân sự cho Hun Sen vì họ không muốn can dự quá nhiều. Nhưng Hun Sen không đến VN để tìm kiếm nơi tị nạn chính trị; Hun Sen chỉ muốn họ giúp giải phóng đất nước của mình.
Hun Sen kể: “Khi yêu cầu sự trợ giúp của họ, tôi đã bị từ chối. VN cho biết nếu họ đồng ý yêu cầu của tôi xin giúp đỡ, họ sẽ bị coi là can thiệp vào công việc nội bộ của Campuchia dân chủ”. Hun Sen không dễ dàng thuyết phục được phía VN giúp giải phóng Campuchia khỏi chế độ diệt chủng của Khơme Đỏ bằng cách ủng hộ ít nhất 50.000 quân thiện chiến. Hun Sen kể: “VN luôn tôn trọng sự độc lập và chủ quyền của Campuchia, các vị lãnh đạo của VN đã từ chối lời thỉnh cầu giúp đỡ của tôi và nói điều đó có thể làm phương hại đến mối quan hệ giữa hai nước”. Thay vào đó, họ đề nghị Hun Sen sang Thái Lan, sau đó sang nước thứ ba. Hun Sen nói dứt khoát với họ là mình sẽ không đi sang Thái Lan.
Nhưng một “cơ hội vàng” với Hun Sen đã xuất hiện khi Pol Pot tấn công biên giới VN năm 1977. Thái độ gây hấn của Pol Pot đã đánh dấu thời kỳ bắt đầu thay đổi chính sách của VN. Hun Sen kể: “Nếu Pol Pot không tấn công VN, tôi nghĩ chúng tôi sẽ không có được sự ủng hộ của VN để lật đổ chế độ Khơme Đỏ. Pol Pot đã vướng phải sai lầm là đã giết người dân của chính ông ta (kể cả những người gốc Việt) và phát động các cuộc tấn công vào biên giới VN”.
Các sự kiện chính trị bắt đầu nhanh chóng diễn ra theo chiều hướng vô tình có lợi cho Hun Sen. Sau khi bị Pol Pot tấn công, VN cảm thấy bị xúc phạm và xét lại thái độ trung lập của họ đối với người láng giềng bặm trợn. Khi Pol Pot tái bố trí các lực lượng của ông ta từ tây nam Campuchia tới phía đông Campuchia để sẵn sàng tấn công VN, điều đó đã buộc một số lớn người dân Campuchia trốn sang VN.
Nổi giận bởi các cuộc tấn công dã man do Pol Pot phát động, các lực lượng của ông ta đã đốt nhà cửa làng mạc của người Việt và chiếm một số nơi ở tỉnh Tây Ninh vào tháng chín, bộ đội VN đã chống trả các lực lượng Khơme Đỏ ở Svay Rieng, Prey Veng, Kompong Cham, Kratie và một số khu vực của Kandal. Khi những người cầm đầu Khơme Đỏ càng liều lĩnh hơn phát động các cuộc tấn công vào sâu trong tỉnh Tây Ninh của VN vào tháng giêng và tháng hai năm 1978, bộ đội VN đã đánh trả lại bằng hỏa lực gây kinh hoàng.
Hun Sen kể: “Tôi rất biết ơn họ đã cho phép dân chúng Campuchia di tản sang các khu vực của họ khi đang bị tấn công và đến sống ở VN. Điều đó đã tạo cho tôi cơ hội tuyển mộ lính cho các lực lượng của mình”. Chính sách tuyển mộ của Hun Sen đã đem lại được lợi ích. Hun Sen bắt đầu xây dựng được cơ sở ủng hộ. Khi thành lập lực lượng chiến đấu trong số những người lánh nạn tùy theo năng lực, Hun Sen đã nổi bật lên như người lãnh đạo đứng đầu của họ.
Bằng trình độ được nâng dần, Hun Sen đã xây dựng được các lực lượng của mình từ con số không.
HARISH & JULIE MEHTA
(LÊ MINH CẨN dịch)

Cùng với lực lượng Cách mạng Campuchia, quân tình nguyện VN tiến vào giải phóng Phnom Penh khỏi chế độ Pol Pot trưa 7-1-1979

 

TT - Mục tiêu ban đầu của Hun Sen là giải phóng Campuchia trong năm năm tới. Hun Sen đã đề xuất với những người đồng hương Campuchia yêu nước thành lập tổ chức chính trị của họ là Mặt trận Giải phóng dân tộc Campuchia vào ngày 2-12-1978 do Heng Samrin làm chủ tịch.
Trong chuyến đi bí mật vào Campuchia tháng 12-1977 và đầu năm 1978, Hun Sen đã mời các cán bộ chỉ huy cao cấp của Khơme Đỏ đào ngũ gia nhập mặt trận của mình.
Cùng đứng lên
Cuộc nổi dậy tự phát do các lực lượng giải phóng và người dân nông thôn đứng lên đã diễn ra ở các vùng miền đông Campuchia. Hun Sen, Heng Samrin và Chea Sim đã nghĩ ra các đường lối quân sự và chính trị cho mặt trận giải phóng tại cuộc họp năm bên nổi dậy. Một trong các cánh được Heng Samrin và Chea Sim lãnh đạo đã tiến hành cuộc nổi dậy bên trong Campuchia. Cánh thứ hai dưới quyền chỉ đạo của Bou Thang đã khởi nghĩa vào năm 1975 ở đông bắc Campuchia. Cánh thứ ba do Pen Sovann lãnh đạo. Cánh thứ tư là các lực lượng mới thành lập của Hun Sen và cánh thứ năm đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Khơme Đỏ ở Thái Lan dưới quyền chỉ huy của Say Phuthang và Tea Banh.
Khi Pol Pot càng đưa ra các đòi hỏi thúc bách tấn công Việt Nam với các cán bộ chỉ huy của ông ta, lần lượt từng cán bộ chỉ huy ở miền đông đã phá bỏ hàng ngũ với ông ta. Lần đầu tiên trong thời điểm đó Hun Sen thấy được khả năng lật đổ Khơme Đỏ trong vòng một năm. Hun Sen nói: “Chúng tôi nghĩ chúng tôi có thể giải phóng Campuchia vào đầu năm 1979”.
Đài phát thanh từ Hà Nội loan báo về việc thành lập của Mặt trận Giải phóng dân tộc Campuchia và cho biết mặt trận này kêu gọi nhân dân Campuchia “đứng lên lật đổ bè lũ Pol Pot - Ieng Sary”. Cuộc tấn công mà Hun Sen trông đợi đã đến. Việt Nam đã phát động một chiến dịch tình nguyện quốc tế giúp Campuchia chống lại Khơme Đỏ. Chế độ Pol Pot sụp đổ diễn ra nhanh chóng hơn mong đợi và thậm chí còn làm Hun Sen phải ngạc nhiên. Trưa 7-1-1979, Phnom Penh được bộ đội tình nguyện Việt Nam và lực lượng cách mạng Campuchia giải phóng.
Theo các bản tường trình đầu tiên của một cơ quan thông tấn của quân nổi dậy, Sarpordamean Kampuchea (SPK), Phnom Penh đã bị thất thủ mà không có giao tranh. SPK đưa tin “Bè lũ Pol Pot - Ieng Sary độc tài quân phiệt đã hoàn toàn sụp đổ”. Khi toàn bộ đất nước đã được giải phóng, hai chiếc máy bay cất cánh khỏi phi trường Tân Sơn Nhất ở TP.HCM bay thẳng sang phi trường Pochentong ở Phnom Penh. Một trong hai chiếc phi cơ này chở Hun Sen và Chea Sim, còn chiếc kia chở Heng Samrin và Pen Sovann. Tất cả họ đều được chào đón như các vị anh hùng.
Mọi đôi mắt đều đổ dồn về một người đàn ông trẻ có nét mặt tươi tắn ở tuổi ngoài 20: Hun Sen. Ngay sau khi đến Phnom Penh, Hun Sen đã được đưa thẳng từ phi trường tới hoàng cung, trước đây là nơi ở của Sihanouk và hoàng gia. Hun Sen ở lại cung điện này hai tuần trước khi được trao cho dinh thự chính thức. Hun Sen cảm thấy thật buồn khi không gặp được Bun Rany trong số những người chào đón tại phi trường.
Hun Sen kể: “Tôi nghĩ cô ấy đã chết. Bun Rany đã trải qua các giai đoạn khủng khiếp, phải trốn tránh trong các làng mạc, phải thay đổi danh tánh để sống một thân một mình mà không có chồng và không biết chồng còn sống hay chết”. Trong khi đó, Bun Rany và chị dâu của mình đi bằng môtô tới Phnom Penh. Họ phải thay phiên nhau ẵm đứa bé. Sau một ngày một đêm họ đã đến nơi. Hun Sen vô cùng mừng rỡ khi gặp được cô. Nước mắt tràn ra. Bun Rany nói: “Lần đầu tiên con trai tôi gặp cha nó. Nó gọi anh ấy là chú”. Sau gần chín năm xa cách cô không còn muốn gì hơn là được gặp Hun Sen và có được cuộc sống quy củ của một gia đình.
“Không có sự giúp đỡ của Việt Nam, chúng tôi sẽ chết”

Hun Sen tháng 1-1989

 
Hun Sen cho biết quân tình nguyện Việt Nam đã đóng vai trò giải phóng Campuchia. Hun Sen nói: “Không có Pol Pot sẽ không có lực lượng vũ trang Việt Nam nào ở Campuchia”. Sau khi Campuchia giải phóng, Việt Nam đã quyết định để bộ đội tình nguyện tiếp tục ở lại Campuchia đề phòng phe Khơme Đỏ quay lại cướp chính quyền.
Hun Sen nói: “Tôi đã nói với họ (Việt Nam) là nếu họ rút quân và Pol Pot quay trở lại thì nhiều người sẽ bị giết. Vào thời điểm đó, các lực lượng của Campuchia không đủ sức chống lại Pol Pot và chúng tôi cần thời gian để củng cố lực lượng và nền kinh tế của mình”.
Hun Sen nói thêm: “Chính phủ Việt Nam không muốn để quân ở lại. Phía chúng tôi yêu cầu họ như thế. Sau đó chúng tôi đồng ý họ thử giảm bớt các lực lượng vào năm 1982. Chính phủ Việt Nam giảm quân số, còn chúng tôi sẽ tăng lực lượng của mình lên. Tôi vẫn còn nhớ cuộc họp các bộ trưởng ngoại giao, gồm Campuchia, Lào và Việt Nam ở Hà Nội vào năm 1985, chúng tôi đã đồng ý là các lực lượng bộ đội Việt Nam sẽ rút quân từ 10-15 năm nữa. Nhưng do sự phát triển nhanh chóng của các lực lượng vũ trang Campuchia và các cuộc đàm phán (hòa bình) giữa Sihanouk và tôi, chúng tôi đã rút các lực lượng bộ đội Việt Nam sớm hơn”.
Hun Sen có đầu óc thực tế về sự cần thiết có bộ đội Việt Nam đóng quân trên đất Campuchia. Họ ở đó để chiến đấu và truy quét Khơme Đỏ. Hun Sen nói: “Không có sự giúp đỡ của Việt Nam, chúng tôi sẽ chết”.
Việc rút quân của Việt Nam vào tháng 9-1989 đã trở thành một sự kiện lớn. Nhiều phóng viên hạ trại tại các công viên ở Phnom Penh vì một số khách sạn đã hết phòng. Các tờ báo của họ phát hành có hình ảnh bộ đội Việt Nam mỉm cười ngồi trên mui xe tăng bắt đầu chuyển bánh, cho thấy bộ đội Việt Nam thật sự rất phấn khởi trở về sau một thập niên đã đến giúp Campuchia. Có một số chuyên gia Việt Nam ở lại để cố vấn cho Campuchia? Hun Sen cho biết: “Đó là một suy đoán sai lầm. Chúng tôi đã sẵn sàng tự lực. Các cố vấn quân sự, kinh tế và chính trị của Việt Nam đã rút về vào năm 1988 - một năm trước khi rút các lực lượng vũ trang Việt Nam”.
Hun Sen nói: “Vai trò của các cố vấn Việt Nam cũng giống như các cố vấn nước ngoài (trong các đại sứ quán và trong các tổ chức nước ngoài), họ làm việc ở Campuchia tới thập niên 1990. Tôi có cảm tưởng các cố vấn nước ngoài này đã can thiệp vào các công việc nội bộ của Campuchia nhiều hơn so với các cố vấn Việt Nam. Các cố vấn Việt Nam chỉ đồng ý giúp chúng tôi ý kiến và để người Campuchia tự đưa ra các quyết định”.
Giống như nhiều nhà lãnh đạo châu Á, Hun Sen không thể chịu để các chính phủ phương Tây và các chuyên gia khu vực lên lớp ông. Người ta suy đoán rằng Việt Nam đã lấy đi nguồn tài nguyên thiên nhiên của Campuchia trị giá hàng triệu đôla, đã lấy gỗ be và cao su trong thời gian lưu lại đất nước này. Hun Sen bác bỏ luận điệu đó. Hun Sen nói: “Điều đó không đúng. Mậu dịch giữa các quốc gia là chuyện bình thường. Việt Nam có thể mua gỗ be và cao su của Campuchia với giá tương đương các nước khác đã mua loại hàng hóa này của chúng tôi”.
HARISH & JULIE MEHTA
(LÊ MINH CẨN dịch)

Cuộc thương thảo hòa bình đầu tiên giữa Norodom Sihanouk và Hun Sen tại Pháp vào tháng 12-1987. Trong ảnh (hàng ngồi từ trái qua): Son Sann, Norodom Sihanouk và Hun Sen

TT - Khi các thành viên cao cấp nhất của Hội đồng Cách mạng nhân dân Campuchia - được thành lập ở Phnom Penh sau khi chế độ Khơme Đỏ bị lật đổ - yêu cầu Hun Sen lên làm bộ trưởng ngoại giao, ông đã từ chối. Tuy nhiên, khi các nhà lãnh đạo cao cấp thuyết phục ông xem xét lại, ông miễn cưỡng chấp nhận và được bổ nhiệm làm bộ trưởng ngoại giao vào ngày 7-1-1979.
 
Đỉnh cao

Ở trong nước, cốt lõi mục nát của nền kinh tế mà Khơme Đỏ để lại đã gây cho dân tộc Campuchia rơi vào tình thế dễ gặp phải khốn đốn. Vào đầu tháng 3-1979, để sống, những người ở Phnom Penh buộc phải ăn rễ cây, trái cây dại và lá cây. Hàng triệu hecta ruộng lúa tạm thời bị bỏ hoang do chiến tranh, không có nước uống, dịch vụ điện thoại, bưu điện, vận chuyển, chợ búa và không tiền. Để xoa dịu tình hình, thỉnh thoảng chính phủ mới phân phát gạo và bột mì. Tháng tám, tin tức cho biết Chính phủ Heng Samrin chuẩn bị khôi phục việc sử dụng tiền và xây dựng nền kinh tế trao đổi bằng tiền mặt vào trước cuối năm.
Tháng 1-1985, Hun Sen được bầu làm thủ tướng, hai tuần sau khi ông Chan Si qua đời do cơn đau tim và chỉ sau sáu năm ông làm bộ trưởng ngoại giao. Tân thủ tướng chỉ mới 33 tuổi và được xếp vào vị trí thứ năm trong Bộ Chính trị bảy thành viên của Đảng Cách mạng nhân dân Campuchia đang cầm quyền. Một cựu binh du kích tương đối ít kinh nghiệm chính trường đã được nhất trí bầu làm thủ tướng tại một phiên họp toàn thể của quốc hội. Ông đã đạt hai kỷ lục: một đối với thế giới và một đối với Campuchia. Ở tuổi 33, ông đã trở thành thủ tướng trẻ nhất thế giới vào thời điểm đó, giành được tất cả số phiếu bầu trong một cuộc bỏ phiếu kín tại quốc hội vào đầu năm 1985.
Vào tháng 11-1989, phe kháng chiến của Sihanouk bị hoang mang, Mỹ và các nước trong khối Asean trở nên quan ngại khi thấy Anh, Canada, Pháp, New Zealand và Úc bắt đầu đối thoại với Chính phủ Hun Sen. Khi Sihanouk trở về quê hương Campuchia vào tháng 11-1991 sau 12 năm lưu vong, thái độ của ông đã thay đổi. Sihanouk nói: “Hun Sen là một nhà lãnh đạo xuất sắc. Ông ta trẻ, thông minh và có kinh nghiệm trong các công việc của nhà nước. Ông ta yêu nước và thật sự yêu thương người dân. Ông ta có sự tự hào dân tộc. Campuchia may mắn có được Hun Sen. Chúng tôi cần nhiều người như Hun Sen”. Từ cách gọi ông là “đứa con hư”, bây giờ Sihanouk đã coi Hun Sen là “đứa con nuôi” của mình.

Thủ đô Phnom Penh ngày 7-7-1997, hai ngày sau vụ giao tranh vẫn còn đầy xe bọc thép trên đường phố

[size]
 
Về phần mình, Hun Sen đã bổ sung một chi tiết khác vào bản lý lịch của ông. Hun Sen đã bổ túc cho quá trình không được học tập chính quy của mình bằng việc hoàn tất một luận án dài 172 trang với tựa đề “Các đặc điểm của chính trị học Campuchia”. Học viện Chính trị quốc gia của Việt Nam đã trao văn bằng tiến sĩ cho Hun Sen vào năm 1991. Một chú tiểu ở chùa không thể hoàn tất được quá trình học vấn của mình nay đã có được văn bằng danh dự của học viện cao cấp.
Trận phủ đầu
Sự chín muồi về chính trị của Hun Sen đã đạt tới đỉnh cao bằng việc ký kết hiệp định hòa bình Paris vào năm 1991, đất nước đã có được 22.000 quân trong lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc thuộc Phái bộ chuyển tiếp của Liên Hiệp Quốc ở Campuchia (Untac). Họ đến Campuchia vào cuối năm 1991 để tổ chức cuộc tổng tuyển cử vào tháng 5-1993, lần đầu tiên sau hơn hai thập kỷ. Nhiều đảng phái chính trị đã mọc lên như nấm dưới mặt trời chói chang của mùa hè và tiến hành đường lối vận động tranh cử. Khi họ vận dụng lý lẽ, các luận điệu được loan đi rất nhanh là Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) đang đe dọa các đảng phái khác, thậm chí sẽ giết những người làm việc của họ.
Khi kết quả của cuộc bầu cử được tuyên bố vào đầu tháng 6-1993, Đảng Bảo hoàng Funcinpec giành được 58 ghế trong quốc hội, Đảng CPP chiếm 51 ghế. Đối với Hun Sen đây là lần nếm mùi thất bại ê chề đầu tiên. Dưới mắt của mọi người, Hun Sen là một người thua cuộc. Nhưng tình hình ở Campuchia không phải lúc nào dường như cũng vậy. Mặc dù hoàng tử Ranariddh đã đảm đương vai trò thủ tướng thứ nhất, nhưng ông không thể kiểm soát được hết bộ máy chính quyền ở các tỉnh được điều hành bởi đảng của Hun Sen - vị thủ tướng thứ hai. Không lâu sau cuộc bầu cử, Ranariddh và Hun Sen đã nỗ lực tạo ra bộ mặt chính phủ gắn kết và đánh bóng nó trong một giai đoạn, họ đã thể hiện được tấm bình phong đoàn kết hòa hợp. Thủ tướng thứ nhất và thứ hai thậm chí còn đi ra nước ngoài cùng tham gia các cuộc viếng thăm chính thức và ca ngợi lẫn nhau một cách hào phóng. Nhưng đó chỉ là vẻ ngoài mỏng giòn, tất nhiên sẽ bị nứt bể dưới sức ép. 
Sáng sớm 5-7-1997, người dân không thể hiểu tại sao giao tranh lại bùng nổ trên đường phố Phnom Penh. Họ sợ cuộc nội chiến quay trở lại giống như bóng ma hãi hùng từ trong quá khứ. Dân Campuchia mở đài Tiếng nói Hoa Kỳ, họ nghe được Ranariddh tố cáo Hun Sen đã phát động cuộc đảo chính chống lại ông ta. Chính phủ liên hiệp đã được giải tán. Người ta cho là nếu Hun Sen có ý định tiến hành cuộc đảo chính thì lúc ấy ông không đi nghỉ ở nước ngoài mà có mặt ở thủ đô để điều hành diễn biến này. Có nguồn tin cho rằng đúng hơn là cuộc giao tranh đã được sắp đặt và phát động bởi Ranariddh đang ở Phnom Penh vào ngay đêm xảy ra các cuộc xung đột, trong khi Hun Sen đang ở nước ngoài.
Buổi sáng cùng ngày đó, Hun Sen xuất hiện trên truyền hình của nhà nước. Ông nói với dân chúng hãy giữ bình tĩnh và cố thuyết phục binh lính trở lại các doanh trại của họ. Khoảng 3 giờ chiều, lần đầu tiên sự yên bình của Phnom Penh đã không còn nữa kể từ ngày giải phóng Campuchia vào năm 1979. Khi vệ binh kéo đến dinh thự của Chao Sambath, họ đã mai phục nổ súng từ bên trong và ở các vị trí gần dinh thự này. Khi ấy lực lượng vệ binh dùng xe tăng T-55 để biểu dương sức mạnh, nhưng quân chống đối đã bắn vào bánh xích của xe tăng bằng hỏa tiễn chống tăng. Vì khu vực chiến sự này dân cư đông đúc, nên lực lượng vệ binh không thể trả đũa tới khi các cư dân ở đấy rời khỏi nhà của họ.
Vào các ngày sau đó, Hun Sen đã giải thích lý do tại sao ông đã phải phát động trận chiến phủ đầu ác liệt chống lại các chỉ huy quân đội của Ranariddh, rằng những người này đã âm mưu thiết lập quân đội bí mật và di chuyển các lực lượng của họ đến Phnom Penh mà không có sự chấp thuận của Bộ Quốc phòng. Để tăng thêm sự khiêu khích, ông Ranariddh đã nhập khẩu một khối lượng vũ khí rất lớn mà không có sự nhất trí của Bộ Quốc phòng.
Các tướng lĩnh của ông ta đã củng cố các đơn vị của họ bằng cách tuyển mộ quân Khơme Đỏ. Các cuộc đàm phán bí mật của Ranariddh với Khơme Đỏ nhằm mục đích gây dựng liên minh được xem là một sự khơi mào chiến tranh. Một Ranariddh ôn hòa đã được thay bằng một chính khách thèm khát cân bằng lực lượng với Hun Sen, và do muốn có được sự che chở cho vị thế của mình bằng cách dùng lực lượng vũ trang. Đó là một sai lầm tai họa đã thách thức thẳng thừng Hun Sen nổi lên.
HARISH & JULIE MEHTA
(LÊ MINH CẨN dịch)[/size]

Ngày 15-7-2004, Quốc hội Campuchia thông qua thành phần chính phủ mới, Hun Sen (phải) tái đắc cử thủ tướng và hoàng thân Norodom Ranariddh làm chủ tịch quốc hội

TT - Quốc hội nhóm họp vào ngày 20-10-1994. Chương trình nghị sự là việc cải tổ nhân sự của nội các chính phủ. Bộ trưởng tài chính Sam Rainsy là chủ đề chính được đưa ra để lấy ý kiến. Các nghị sĩ quốc hội nhất trí biểu quyết bãi miễn ông và một vài bộ trưởng khác khỏi chức vụ.

Chế độ đồng thủ tướng kết thúc
Năm 1995, lời cam kết về chế độ dân chủ của Hun Sen đã bị đặt thành vấn đề, vì hai lẽ: việc giải quyết trong chính phủ của ông về vấn đề Sirivudh (người em cùng cha khác mẹ của Sihanouk) đã từ chức bộ trưởng ngoại giao vào năm 1994 và người ta cho rằng có các bất đồng nghiêm trọng với cả Hun Sen lẫn Ranariddh.
Vào tháng 11-1995, Sirivudh bất ngờ bị quản thúc vì bị cho là có liên quan đến âm mưu ám sát Hun Sen. Sirivudh đã bác bỏ lời buộc tội ấy, nhưng Bộ Nội vụ cho biết họ có “bằng chứng thuyết phục” là Sirivudh có dính líu đến âm mưu đó. Ba tuần sau khi Sirivudh bị bắt, quốc vương Norodom Sihanouk đã đề nghị một giải pháp: trục xuất Sirivudh sang Pháp để tránh cho ông ta không bị xét xử gây mất thể diện. Lời đề nghị ấy nhanh chóng được Hun Sen và Ranariddh chấp nhận, cả hai ông đều xem đó là một cơ hội để loại một đối thủ chính trị ra khỏi chính trường một cách êm xuôi.

- Ngày 26-7-1998, Campuchia tổng tuyển cử lần thứ hai, tiếp tục là chính phủ liên hiệp giữa CPP và FUNCINPEC. Hun Sen làm thủ tướng, hoàng thân Ranariddh giữ chức chủ tịch quốc hội. - Ngày 27-7-2003, tổng tuyển cử lần 3, chính phủ liên hiệp CPP-FUNCINPEC nhiệm kỳ 3 được thành lập, Hun Sen tiếp tục giữ chức thủ tướng, hoàng thân Ranariddh giữ chức chủ tịch quốc hội. - Ngày 27-7-2008, tổng tuyển cử lần 4, CPP giành thắng lợi vang dội với 90/123 ghế trong quốc hội. Sau CPP là đảng Sam Rainsy với 26 ghế, đảng FUNCINPEC và đảng Norodom Ranarriddh mỗi đảng giành được hai ghế.

[size]
Không bao lâu sau, Hun Sen bất hòa với Ranariddh. Tình trạng rắc rối bắt đầu khi Ranariddh đòi hỏi sự chia sẻ các chức vụ trong chính quyền ở các huyện ngang nhau cho các đảng viên của ông. Hun Sen đã từ chối thẳng thừng. Chính phủ lâm vào tình cảnh nguy hiểm. Chẳng ai còn nghi ngờ rằng quyền hành thật sự ở Campuchia đã thuộc về Hun Sen và Ranariddh chỉ giữ vai trò thứ yếu.
Vào tháng 11-1997, đảng Nhân dân Campuchia (CPP) của Hun Sen bắt đầu chuẩn bị cuộc tổng tuyển cử - tám tháng trước thời hạn đã ấn định. Đảng Funcinpec đã chia rẽ thành chín phe phái và các nghị sĩ quốc hội của họ thuộc nhiều đảng khác nhau. Hun Sen tin tưởng sẽ giành được phần lớn ghế trong quốc hội gồm 122 thành viên trong cuộc bầu cử ngày 26-7-1998 sau lần thất bại trong bầu cử năm 1993. Sự thay đổi có ý nghĩa nhất là chế độ hai thủ tướng sẽ kết thúc sau cuộc bầu cử tháng bảy.
Sau đó, chỉ một thủ tướng sẽ nhậm chức khi được công bố chính thức theo hiến pháp. Tân thủ tướng sẽ được bổ nhiệm từ đảng giành được số ghế nhiều nhất, chứ không được bổ nhiệm từ sự liên minh các đảng bao gồm số nghị sĩ quốc hội nhiều nhất. Đúng như Hun Sen tin tưởng, cuộc tổng tuyển cử lần hai đã cho kết quả chiến thắng thuộc về CPP.
Đánh vào đầu, không phải đánh vào đuôi
[/size]

Yên bình trở lại: người dân Phnom Penh theo dõi việc dọn dẹp chiếc xe tăng bị đốt cháy trong cuộc giao tranh ở thủ đô ngày 5-7-1997

[size]
 
Hun Sen đã sống bên khẩu súng và thường giáp mặt với cái chết cũng bởi súng ống. Người thanh niên du kích ấy đã phản ứng rất mau lẹ để né tránh những mũi đạn không khác gì một người lính dày dạn chiến trường, vị thủ tướng ấy đã bị B-40 và lựu đạn nhắm vào mình. Những kẻ thù của ông nhiều lần cố ám sát ông, song họ đã không thể làm gì được ông. Ông nhận định: “Họ không thể lật đổ tôi bằng vũ lực. Nếu họ muốn trừ khử tôi, họ sẽ phải chơi nước cờ chính trị tài tình hơn tôi”.
Tình trạng không an toàn của Hun Sen bắt nguồn từ những kẻ thù vây quanh, bao gồm Khơme Đỏ, một số người trong đảng Bảo hoàng và những người lãnh đạo phe đối lập, họ muốn loại trừ ông. Vì tình hình thiếu an toàn đã khiến ông phải phát triển mạng lưới an ninh, ông tự bố trí các lính bảo vệ được chọn lọc kỹ lưỡng và ngoài họ ra còn một lực lượng vũ trang tinh nhuệ có thể được điều động để yểm trợ chính phủ.
Hun Sen đã trải qua một cuộc sống dường như có phép mầu phù hộ. Ông đã bình an vô sự thoát khỏi sự mưu sát vào ngày 24-9-1998, khi đang đi xe đến dinh Sihanouk ở Siem Reap. Một quả B-40 đã bắn vào xe của ông nhưng trượt khỏi đoàn xe hộ tống và trúng vào một căn nhà chỉ cách xe Hun Sen 10m, giết chết một bé trai 12 tuổi và gây cho ba người khác bị thương.
Hun Sen nói: “Chuyện giết Hun Sen sẽ không kết thúc được vấn đề. Điều đó sẽ còn khiến vấn đề càng tệ hơn. Tôi cảm thấy nếu Hun Sen chết thì những cái chết của các lãnh đạo phe đối lập sẽ không xa sau đó. Nếu các lãnh đạo phe đối lập cố vấn cho những người của họ tiến hành các động thái này, tôi nghĩ tương lai của họ sẽ không tốt đẹp”.
Trưởng công an Hok Lundy đã buộc tội phe đối lập về vụ tấn công này. Ông Hok nói: “Chúng tôi dám chắc một trăm phần trăm là các đảng đối lập đứng đằng sau sự việc này và họ đã hợp tác với nhau để giết ông ta”. Cả Rainsy và Ranariddh đều nói họ không hay biết gì về vụ tấn công ấy.
Sau đó, ba quả rôckêt được phát hiện gần hiện trường vụ nổ. Công an cho biết các quả rôckêt điều khiển bằng tay đã được gắn bộ điều khiển từ xa, và chỉ duy nhất một ngòi kích nổ được do ngày hôm trước có mưa to. Một tờ giấy có ghi nội dung khó hiểu được tìm thấy trong một hộp pin: “Ong chúa sẽ loại dần tất cả các kẻ độc tài của dân tộc. Hôm nay, kẻ độc tài quan trọng nhất của dân tộc phải bị kết liễu”. Hun Sen liên hệ vụ tấn công này với một vụ đã xảy ra một tháng trước đó và ông đã treo thưởng 200.000 đôla cho những kẻ tấn công nếu chỉ tên kẻ đầu sỏ của họ.
Trước đó, một cố gắng ám sát Hun Sen đã được tiến hành vào năm 1996. Hai kẻ bắn tỉa đã bắn vào xe của ông khi đi ngang qua một nhà máy sản xuất quần áo ở thành phố Kandal. Một viên đạn bắn trúng mũ sắt của người đi môtô hộ tống khiến người này bị thương. Hun Sen bình yên vô sự và tiếp tục từ tư dinh của ông ở Takhmau tới điện Chamcarmon ở Phnom Penh.
Hun Sen nói: “Nếu những lãnh đạo phe đối lập không chỉ thị cho các lực lượng của họ ngưng tiến hành các hoạt động đe dọa sinh mạng của tôi, họ sẽ chết sau khi đã phải chịu đau đớn thảm khốc nhất. Đối với một con rắn, nếu không đánh vào đầu nó, nó vẫn có thể cựa quậy và cắn lại. Vì vậy chúng tôi phải đánh vào đầu nó, chứ không phải vào đuôi”.
HARISH & JULIE MEHTA
LÊ MINH CẨN dịch[/size]

TT - Với việc thay bảy con mắt, nhiều người nói rằng Hun Sen có thể nhìn thấy trước mọi nước cờ mà các kẻ thù của ông đang dự định thực hiện. Hun Sen đã nói về các con mắt giả khác nhau bằng thủy tinh được Nhật và Liên Xô lắp cho ông, sau khi ông bị hỏng mắt trái trong một trận chiến lớn ngay trước khi Phnom Penh bị thất thủ vào năm 1975: “Tôi có một con mắt Campuchia và sáu con mắt Nhật”.

 

Chủ tịch thượng viện kiêm chủ tịch đảng Nhân dân Campuchia Chea Sim (giữa), Thủ tướng Hun Sen (phải) và Chủ tịch Quốc hội Heng Samrin (trái) thả bồ câu ngày 7-1-2008, đánh dấu 29 năm đất nước thoát khỏi chế độ Khơme Đỏ

[size]
Hòa nhập thế giới
Sau cuộc bầu cử tháng 7-1998 với thắng lợi thuộc về đảng Nhân dân Campuchia (CPP) của Hun Sen, xem ra đất nước đã có được thời cơ hứa hẹn để tạo ra một sự khởi đầu mới với một nhà lãnh đạo có uy thế lớn. Nhưng họ không đủ hai phần ba số phiếu cần thiết để thành lập chính phủ, buộc Hun Sen phải đi đến một chính phủ liên hiệp. Khi tranh cãi về bầu cử vẫn đang diễn ra và tình trạng “vô chính phủ” vẫn kéo dài, đối với Hun Sen, ông có thể đoán trước được sự thắng lợi sẽ có hiệu lực. Ông bắt đầu suy nghĩ và vạch ra kế hoạch giống như một thủ tướng, thậm chí ngay cả trước khi ông được chính thức nhậm chức. Ông đã cam kết tạo ra một “chính phủ kinh tế” để ổn định tiền tệ, kiểm soát lạm phát và giảm thâm hụt ngân sách.
Suốt giữa thập niên 1990, Hun Sen đã triển khai một chiến lược mới, lúc ấy gây ra nhiều bàn cãi để ly gián Khơme Đỏ bằng cách khuyến khích những lãnh đạo hàng đầu của họ rời bỏ hàng ngũ chạy sang phía chính phủ. Từ số quân 50.000 lính chiến đấu vào lúc cao điểm của phe du kích Khơme Đỏ, quân số Khơme Đỏ giảm dần xuống 4.000 quân vào năm 1993 và chỉ còn khoảng 1.000 quân năm 1997. Hun Sen đã khuấy động tình trạng tan rã của họ bằng cách đồng ý ân xá cho Ieng Sary, do đó đã chia rẽ họ thành các phe phái nhỏ hơn mà họ đã tìm kiếm các sự thương lượng cũng chỉ để thoát khỏi sự trừng phạt. Khieu Samphan và Nuon Chea chịu quy hàng Chính phủ Campuchia vào tháng 12-1998.
Người cựu du kích ấy cuối cùng đã được hợp pháp hóa sau khi thắng cử, ông nhìn tương lai bằng màu hồng tươi đẹp hơn. Hun Sen đã được mời tham dự hội nghị cấp cao Asean ở Hà Nội tháng 12-1998 như một vị khách mời và ông đã khai thác cơ hội ấy triệt để nhất. Bằng một bài diễn văn thật tinh tế, Hun Sen đã kêu gọi cho đất nước ông được gia nhập nhóm các nước trong khu vực, bằng cách phác họa một bức tranh đầy hứa hẹn tốt đẹp về quốc gia ông với nhiều thính giả có vẻ còn hoài nghi.
Bốn tháng sau đó, giấc mơ lớn nhất của Hun Sen đã trở thành hiện thực đúng như ông mong muốn: Campuchia gia nhập Asean ngày 30-4-1999 ở Hà Nội. Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Campuchia Hor Nam Hong và chín bộ trưởng ngoại giao Asean khác đã ký một bản tuyên bố chính thức kết nạp Campuchia. Và điều quan trọng nữa là Campuchia có thể lấy lại được chiếc ghế của họ tại Liên Hiệp Quốc - một chỗ còn để trống từ tháng 7-1997 khi xảy ra binh biến ở Phnom Penh. Đối với Hun Sen, đó là một thắng lợi cơ bản sau cuộc tìm kiếm tư cách chính trị hợp pháp kéo dài mà lắm lúc đã cảm thấy thất vọng.
 
[/size]

Thủ tướng Hun Sen cấy lúa cùng dân trên cánh đồng ở huyện Samrong Toug, tỉnh Kampong Speu hôm 6-8-2008

[size]
 
Giấc mơ hòa bình và thịnh vượng
Song nhiều nước phương Tây tỏ ra không khoan dung với Hun Sen. Họ muốn ông trở thành người theo chế độ dân chủ ôn hòa. Hun Sen không nhịn được kiểu lên mặt dạy đời của một số nước phương Tây. Ông biết chuyện gán ghép một chế độ theo kiểu Mỹ ở một nước châu Á đang hết sức bất ổn, bên cạnh bờ vực của tình trạng hỗn loạn, nơi mà cuộc nội chiến vẫn còn bốc cháy âm ỉ như Campuchia sẽ là một điều sai lầm. Điều đó không thể áp dụng ở Campuchia. Hun Sen đã chấp nhận thử thách. Ông nói: “Tôi muốn trở thành một nhân vật có thế lực và làm được điều gì đó cho đất nước tôi”.
Những lời nói đó là tính cách tiêu biểu cho dòng dõi tộc trưởng. Nhưng Hun Sen không phải là nhân vật có thế lực từ dòng dõi tộc trưởng tiêu biểu. Ông muốn quyền lực, thậm chí đã khao khát điều đó giống như bất cứ chính trị gia nào khác. Ông đã hằng ngày hô hào đến kiệt sức, nói chuyện với đông đảo người dân ở các tỉnh mà họ còn mập mờ chưa hiểu rõ cho tới khi mất cả giọng. Ông đã cố tranh thủ sự ủng hộ của cử tri bằng những lời hứa hẹn và thật sự đem lại cho họ một số những điều ấy, xây dựng trường học, đường sá và các kênh mương tưới tiêu ở khắp nước. Ông đã trở lại với những người đã bỏ phiếu cho ông và mang lại những thứ họ cần - trường học, hệ thống kênh mương thủy lợi. Ông chuyện trò với họ, hút chung một điếu thuốc và họ đã đáp lại tình cảm của ông.
Một lần trước đây người dân Campuchia đã liều lĩnh đặt tương lai của họ vào bàn tay của một người đã giải thoát họ khỏi Khơme Đỏ. Thêm một lần nữa, các kết quả của cuộc bầu cử năm 1998 cho thấy dân chúng sẵn sàng liều thêm một lần nữa: đặt ông lên làm nhà lãnh đạo tương lai của họ. Đó chính là cơ hội mà ông đã chờ đợi. Dân chúng Campuchia đang đặt ra các câu hỏi sâu sắc: Tương lai Campuchia dưới trào Hun Sen sẽ như thế nào? Ông có thể cải tổ lại chính phủ để chấm dứt tham nhũng và làn sóng bạo lực dâng cao không? Với thắng lợi trong cuộc bầu cử tiếp theo vào năm 2003, một lần nữa người dân đã đặt niềm tin vào ông.
Vào giữa năm 1999, ông đã cảnh báo với các đảng viên của mình là hãy dẹp bỏ hành động tham nhũng và hành vi thiếu đạo lý. Tại một đại hội đảng được giữ kín gồm 200 đại biểu, Hun Sen nói: “Nếu bất cứ viên chức nào phạm phải hành vi sai trái, họ sẽ bị thay thế, nếu không sẽ bị sa thải”. Chiến lược toàn diện của ông xoay quanh sự ăn khớp của ba yếu tố - sự ổn định chính trị, nguồn viện trợ và sự đầu tư nước ngoài. Với các nguồn viện trợ lớn cho Campuchia, điều đó xem ra quốc gia của ông sẽ nhận được hàng tỉ đôla tài trợ cần thiết để xây dựng đường sá, cầu cống và phi trường. Với sự ổn định chính trị và cơ sở hạ tầng vật chất thích đáng, vấn đề chỉ còn là thời gian trước khi nguồn vốn đầu tư của các công ty tuôn vào để tạo ra việc làm và đưa người dân Campuchia đến gần hơn với giấc mơ hòa bình và thịnh vượng.
Có lần Hun Sen đã nói với chúng tôi: “Tôi muốn xây dựng nền kinh tế của chúng tôi giống như các nhân vật xuất chúng khác ở Đông Nam Á đã làm”. Ông muốn biến Campuchia thành một con hổ kinh tế châu Á khác. Nhân dân Campuchia còn tạo cho ông thêm cơ hội để thực hiện lời hứa của mình.
HARISH & JULIE MEHTA
LÊ MINH CẨN dịch[/size]